Neytendavernd á Íslandi
Fjölmargar stofnanir á Íslandi sinna eftirlitshlutverki fyrir almenning með einum eða öðrum hætti, en færri stofnanir sinna eftirlitshlutverki sem er skýrt skilgreint sem neytendavernd. Í þessu yfirliti yfir stöðu neytendaverndar í íslenskri stjórnsýslu er ráðuneyti neytendamála kynnt ásamt helstu stofnunum og kæruleiðum fyrir neytendur. Yfirlitið er fjarri því að vera tæmandi enda koma neytendamál víða við sögu með óbeinum hætti, en þessi samantekt gefur neytenda yfirsýn yfir stöðu mála. Hagsmunasamtök heimilanna skilgreina neytendann með hliðsjón af heimilinu. Neytandi er sá sem á í viðskiptum í daglegu lífi með tilliti til sinnar framfærslu, grundvallarþátta daglegs lífs og sem þáttakandi í samfélagi.
Neytendamál hafa ekki verið ofarlega á baugi í íslenskum stjórnmálum og málaflokkurinn er því í raun hornreka innan þess ráðuneytis sem hefur umsjón með neytendaverndarmálum á Íslandi. Neytendavernd skortir heilstæða stefnu og er að takmörkuðu leyti sinnt sem málaflokki þvert á stjórnsýsluna, þegar fátt er mikilvægara í markaðsvæddu hagkerfi. Það er því mat Hagsmunasamtaka heimilanna að málaflokkinn þurfi að efla svo um munar. Því um er að ræða víðfeman málaflokk sem fjallar ekki eingöngu um viðskipti með vöru heldur einnig þjónustu, eins og viðskipti heimilanna við fjármálastofnanir sem er einn stærsti kostnaðarliður heimilanna.
Neytendavernd fyrir íslensk heimili þarf að vera öflugt vogarafl í markaðsdrifnu hagkerfi, þar sem stofnunum er gert kleift að standa vörð um heildarhagsmuni neytenda og félagasamtök eru öflugur málsvari um kjör og grundvallarréttindi.
Ráðuneyti neytendamála
Ráðherra ferðamála, iðnaðar- og nýsköpunar fer með neytendamál. Hlutverk ráðuneytisins er meðal annars innleiðing tilskipanna úr evrópskri neytendaverndarlöggjöf í íslensk lög vegna aðildar Íslands að EES samningnum. Mikilvæg vinna á sér stað í starfshópum og nefndum allra ráðuneyta um neytendamál og fjárhagslega hagsmuni heimilanna, meðal annars vegna ályktana Alþingis og nýrra laga af Alþingi. Það á ekki síst við um Fjármála- og efnahagsráðuneytið. Í því ráðuneyti hefur verið verið lítil sem engin hefð fyrir því að að tryggja samráð við fulltrúa neytenda eða hagsmunaaðila heimilanna. Þrátt fyrir að jafnræðisregla stjórnsýslulaga kveði skýrt á um samráð ólíkra óhópa í mikilvægum málaflokkum. Fulltrúar atvinnulífs og samtaka fjármálafyrirtækja hafa þó haft greiðan aðganga að samráði í nefndum og starfshópum ráðuneytisins. Þessu þarf að breyta.
Stjórn HH fylgist grannt með verkefnum innan stjórnsýslunnar og veitir Alþingi umsagnir um mikilvæg mál ásamt því að óska eftir samráði við þá starfshópa innan ráðuneyta sem sinna þeim málefnum sem Hagsmunasamtök heimilanna setja á oddinn. Sérstakri athygli er beint að nýrri lagasetningu, stefnumótum ráðuneyta og frumvörpum þingflokka eða alþingismanna, er varða fjárhag og réttindi heimilanna.
Ítarupplýsingar og tenglar:
Vefsíða ráðuneytisins hjá stjórnarráði: https://www.stjornarradid.is/raduneyti/atvinnuvega-og-nyskopunarraduneytid/
Almennar upplýsingar um neytendamál á vef stjórnarráðsins: https://www.stjornarradid.is/verkefni/neytendamal/
Skýrsla ráðherra um neytendamál: Skýrsla um stöðu neytendamála á Íslandi
Eftirlitsstofnanir
Eftirlitstofnanir eru þær stofnanir innan stjórnsýslunnar sem hafa eftirlit með lögum og reglum um neytendavernd eins og heiti þeirri ber með sér. Neytendastofa er helsta stofnunin í neytendavernd á Íslandi en Fjármálaeftirlitið hefur eftirlit með starfsemi fjármálafyrirtækja og er kynnt hér sérstaklega með tilliti til þess að um sérsvið Hagsmunataka heimilanna er að ræða á sviði neytendaverndar.
Neytendastofa er helsta eftirlitsstofnunin á sviði neytendamála á Íslandi. Hlutverk hennar er öryggi vöru og mælifræði en síðast en ekki síst eftirlit með neytendatengdum lögum, meðal annars lögum um neytendalán og lögum um fasteignalán. Það er sá málaflokkur neytendaverndar sem stjórn HH fylgist með og samtökin hafa sent fjölmargar kærur til stofnunarinnar. Neytendastofa hóf starfsemi 2005 og starfar samkvæmt lögum um Neytendastofu nr. 62 frá 2005 (62/2005).
Hagsmunasamtök heimilanna hvetja neytendur til þess að senda eftirlitsstofnuninni ábendingar eða kvartanir á vefsíðu hennar, ef um önnur eða viðameiri álitamál er að ræða hefur fólk kost á að kæra viðskipti sem það hefur átt í og fá úrlausn sinna mála (sjá nánar ítarefni og tengla sem vísa inná vef stofnunarinnar).
Ítarupplýsingar og tenglar:
Vefsíða Neytendastofu: https://www.neytendastofa.is/neytendur/
Ábendingar/kvartanir til Neytendastofu: nafnlausar ábendingar til NS
Kærunefndir og úrlausnaleiðir: Upplýsingar á vef NS um úrlausnaleiðir
Lög og reglur Neytendastofu: https://www.neytendastofa.is/log-og-reglur/log-og-reglur/
Lög og reglur Neytendastofu um réttindi neytenda: réttindi neytenda
Fjármálaeftirlitið er opinber eftirlitsstofnum um starfsemi fjármála- og vátryggingarfyrirtækja. Stofnunin veitir eftirlitsskyldum aðilum aðhald og styður við mótun á skilvirkri og traustri fjármálastarfsemi, samkvæmt vefsíðu samtakanna. Einingar tengdar almannahagsmunum, sem eru lánasjóðir, vátryggingafélög, lífeyrissjóðir og útgefendur verðbréfa eru einnig undir eftirliti stofnunnar en til þessara eininga eru gerðar auknar kröfur um áreiðanleika. Með tilliti til laga sem undirstrika þjóðhagslegt mikilvægi slíkra stofnanna. Einn liður í starfi stofnunarinnar er því neytendavernd og hefur vægi þessa málaflokks aukist og samkvæmt árskýrslu stofunarinnar 2018 er á döfinni að gera enn betur.
Stofunin hefur því eftirlit með viðskiptaháttum fjármálastofnanna gagnvart neytendum og hýsir meðal annars kæru- og úrskurðanefndir fyrir neytendur, ásamt eftirliti á einingum um almannahagsmuni.
Ítarupplýsingar og tenglar:
Vefsíða Fjármálaeftirlitsins: https://www.fme.is
Starfssemi fjármálaeftirlitsins á vettvangi neytendaverndar: FME - neytendur
Ábendingar neytenda fjármálaþjónustu til FME: https://www.fme.is/hafa-samband
Neytendastofa:
Kærunefnd lausafjár og þjónustukaupa (breytist 1. janúar 2020 í kærunefnd vöru og þjónustukaupa)
Fjármálaeftirlitið:
Kærunefnd vátryggingarmála
Sjá nánar á vef Fjármálaeftirlitsins
Úrskurðarnefnd um viðskipti við fjármálafyrirtæki
Sjá nánar á vef Fjármálaeftirlitsins
Aðrar kæruleiðir sem HH vekur athygli á:
Úrskurðanefnd velferðamála
Úrskurðarnefnd velferðarmála er sjálfstæð stjórnsýslunefnd sem úrskurðar í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana. Hún fjallar um greiðsluaðlögun og félagsleg húsnæðimál.
Vefur úrskurðanefndar velferðamála
Hún fjallar um húsaleigumál, ágreiningsmál í fjöleignarhúsum og um leigu lóða undir frístundahús.
